دبیرستان دکترهشترودی - منطقه یک تهران **

                خانواده موفق - خانواده ناموفق

                                                                                                                

                                                                                                                                                                                                  

مقاله ای از : دکترخادمی (مدیر دبیرستان )خانواده موفق و خانواده ناموفق

نقش خانواده در بهداشت روانی

در یک خانواده ی بالنده هر لحظه می توان نشاط و سرزندگی ، اصالت و محبت و علاقه را احساس کرد. به نظر می رسد که در چنین خانواده ای علاوه بر مغز،  قلب و روح هم حضور دارند . افراد با تمام وجود به سخنان همدیگر گوش فرا می دهند و رعایت حال و خواسته یکدیگر را می کنند و برای هم ارزش قایلند و آشکارا محبت خود را ابراز نموده ، یا درصورت لزوم با یکدیگر همدردی می کنند. افراد چنین خانواده ای از خطر کردن ، نمی هراسند. زیرا هر فرد خانواده متوجه است که با خطر کردن حتماً اشتباهاتی رخ خواهد داد و اشتباهات ، خود نشانه ای از رشد کردن است، همه ی افراد خانواده احساس می کنند که از حقوقی برخوردارند ، ضمن این که کاملاً به یکدیگرعلاقه مندند  و برا ی همدیگر ارزش قائلند.

هرکس می تواند احساس سر زندگی را  در چنین خانواده ای  ببیند. حرکات بدن ها و حالت چهره ها آرمیده است . افراد با آهنگی پر مایه و روشن حرف می زنند. در روابطشان باهم ، هماهنگی وجود دارد . حتی وقتی خردسالند به نظر گشاده رو ومهربان می آیند و بقیه افراد خانواده هم با آن ها مثل آدم های بزرگ رفتار می کنند.

خانواده های مسئله دار و آشفته در اثر ازدواج های مسئله دار به وجود می آیند. در خانواده ها ی آشفته  ارزش خود افراد، پایین است و ارتباط افراد،  غیرمستقیم ؛ قاعده ها خشک و بی روح و ناسازگار و یکنواخت است و پیوند با اجتماع براساس، ترس و آرام کردن خشم و سرزنش است .

در خانواده های آشفته و ناراحت ، جو منفی را خیلی سریع و آسان می توان احساس کرد. هر وقت در چنین خانواده ای باشیم به سرعت احسا س می کنیم که ناراحتیم . گاهی محیط آن چنان سرد است که گویی همه یخ زده اند ، فضا فوق العاده مؤدبانه است و بی حوصلگی به وضوح روشن و مشهود است .

زمانی دیگر احساس می کنیم که همه چیز به طور مداوم به دور خود می چرخد و سرگیجه می گیریم  ونمی توانیم تعادلمان را بازیابیم . گاهی امکان دارد که نوعی حالت اعلام خطر احساس شود ، مانند آرامش قبل از طوفان ، و گاهی نیز هوا سرشار از رمز و راز است ، مانند محیط ستادهای جاسوسی.

واکنشهای اساسی

بیش تر افراد خانواده های پریشان دچار بیماری جسمی هستند. در واقع بدن آنان در برابر جوی غیر انسانی ، واکنشی انسانی نشان می دهد و بیان کننده ی وضع ناخوشایند آنان است .

بدن ها شق و سفت یا دولا و خمیده است ؛ چهره ها عبوس و غمگین و مانند ماسک بی احساس به نظر می رسد؛ چشم ها فرو افتاده است و نگاه ها از مردم می گریزد . بدیهی است که گوش ها نمی شنوند ، صداها هم خشن و گوشخراش هستند.

نشانه ی دوستی در میان افراد خانواده کم است و همبستگی خانوادگی نوعی وظیفه است و افراد صرفاً تلاش می کنند یکدیگر را تحمل کنند. گهگاه افرادی در خانواده های پریشان مشاهده می شوند که سعی دارند با حرف هایشان جو موجود را سبک کنند ولی گفته هایشان به هدر می رود . در چنین مواقعی اغلب شوخی ها هم گزنده و طعنه آمیز و بی رحمانه اند. بزرگ ترها آنقدر سرگرم امر و نهی به فرزندان خود هستند که هرگز نمی فهمند اوکیست . در نتیجه فرزند هیچ گاه از پدر و مادر به عنوان دو انسان بهره مند نمی شود .

به طور کلی کودکان خانواده های آشفته تربیتی مسموم دارند.تربیت مسموم خشونتی است که به حقوق کودکان تجاوز می کند، این خشونت در کودک باقی می ماند و در بزرگسالی او ، به همین شکل به فرزندانش منتقل می شود.

در تربیت مسموم، اطاعت  والاترین ارزش هاست . در ادامه ی اطاعت ، نظم و تربیت ، تمیز بودن و کنترل احساسات و آرزوها قرار دارد . کودک زمانی خوب است که آن طور که به او گفته اند و آموخته اند رفتار کند. کودک خوب ، سازگار و با ملاحظه وغیر خودخواه است و هرچه  کمتر حرف بزند ،  بهتراست .

در تربیت مسموم :

1-    بزرگترها ارباب کودک وابسته هستند.

2-    بزرگترها خدا گونه درباره خوب و بد تصمیم می گیرند.

3-    کودک مسئول خشم بزرگترهاست .

4-    پدر و مادر همیشه باید حمایت شوند.

5-    حق حیات کودک تهدیدی برای والدین مستبد است .

6-    اراده کودک باید  در اسرع وقت سرکوب شود.

نمونه هایی از این  باورها:

1-    بچه هاچون بچه هستند ، شایسته احترام نیستند.

2-    اطاعت ، بچه ها را قوی می کند.

3-    برآورده  ساختن نیازهای کودک اشتباه است.

4-    جدی بودن با کودک و سرد برخورد کردن با او، او را  برای زندگی آماده  می کند.

5-    تشکر ظاهری بهتر از ناسپاسی صادقانه است.

6-    رفتار ظاهری مهم تر از خود واقعی است .

7-    پدر و مادر موجوداتی بی گناه و عاری از  وسوسه هستند.

8-    همیشه حق با پدر ومادر است .

اغلب این باورها در ناخود آگاه وجود دارند و در شرایط استرس و بحران فعال می شوند . با  توجه به مدارکی که موجود است هیتلر در کودکی مورد سوء استفاده و بد رفتاری جسمی و احساسی واقع شده بود . پدرش یک دیکتاتور به تمام معنا بود. گمان می رود که پدرش نیمه جهود و نامشروع بود و خشمش را روی  فرزندانش پیاده می کرد. هیتلر دوران کودکی را برون ریزی کرد و میلیون ها کلیمی بی گناه را قربانی نمود.

برون ریزی

اریک اریکسون معتقد  است که هیتلرخشم گسسته میلیون ها نوجوان را برانگیخت . او در هیئت رهبر گروه های جوان ظاهر شد تا خشم آن ها را سازمان دهد. این خشم واکنش ناخودآگاه آن ها در برابر طرز پرورش خود بود که در اسطوره ی " نژاد برتر"  متجلی شد. کلیمی های قربانی شده ، قربانیان آلمانی های تحت ستم والدین پرخاشگر، مستبد و زورگو بودند. این " برون ریزی ملی " نتیجه منطقی یک زندگی خانوادگی مستبدانه بود که در آن یک یا دو نفر ، با نام پدر و مادر، همه قدرت  ی ها را در اختیار دارند و می توانند با فرزندان خود هرکاری که می خواهند بکنند. آن ها را شلاق بزنند، توهین و مجازاتشان کنند، مورد تحقیر قرار دهند، برآن ها سلطه برانند ، با آن ها بدرفتاری و بی اعتنایی کنند. همه ی این ها در مفهوم تربیت مسموم انجام می گیرند.

باید توجه داشت که نظم و ترتیب بدون خود انگیختگی به اسارت منتهی می شود ؛ قانون و توجیه عقلی بدون عاطفه منجر به سردی مکانیکی  می شود. ملاحظه کاری و تواضع ، بدون احساس آزادی و استقلال درونی ، مولد انسان های خامی است که به راحتی تحت قیمومیت هر مقام و صاحب مقامی قرار می گیرد .

اختلالات وسواس ، کمال طلبی ، احساس عمیق حقارت ، ناشایستگی یا ناکامی و اختلال خود شیفتگی هم ناشی از شرم و خجالت است.

شرمساری یک خود ناپذیری تمام عیار است . شرمساری ، بیماری روح و تلخ ترین تجربه خود از خویشتن است، و مهم نیست که با شکل تحقیر یا ترسویی احساس شود یا به شکل ناکامی . شرمساری منبع اغلب روحیات مزاحم و ناخوشایندی است که زندگی انسان را انکار می کند. شرمساری با احساس گناه تفاوت دارد. احساس گناه می گوید : اشتباه کردم ، اما شرمساری می گوید : من خود اشتباه هستم . احساس گناه می گوید : عمل خلافی از من سرزده  ، اما شرمساری می گوید : من خلاف هستم . احساس گناه می گوید : کارم درست نبوده ، اما شرمساری می گوید من نادرست هستم .

مقررات حاکم بر خانواده های ما ، با به حال خود  واگذاشتن بچه ها ، در آن ها ایجاد شرمساری می کند. به حال خود واگذار کردن فرزندان به اشکال زیر بروز می کند:

1-    رها کردن واقعی آن ها ( ترک کردن فیزیکی ).

2-    دریغ کردن احساسات خود از فرزندان .

3-    بی توجهی به تأیید و تصدیق احساسات فرزندان .

4-    برآورده نساختن نیازهای رشد کودکان.

5-    سوء استفاده جسمانی ، جنسی ، احساسی و روحی از فرزندان.

6-    استفاده از بچه ها برای برآورده ساختن نیازهای ارضاء نشده .

7-    بچه را مسئول ازدواج خود معرفی کردن.

8-    پنهان کردن و انکار اسرار شرم آور خود از دیگران تا بچه ها مجبور شوند با حمایت از این موضوعات پنهانی ، تعادل و توازن خانواده را حفظ کنند.

9-    صرف وقت نکردن با فرزندان و بی توجهی به آن ها.